(अन्जली रम्तेल)
काठमाडौँ, १७ असोज । लिच्छवीकालीन शासब अंशुवर्माले बनाएको कैलाशकूट भवनको भव्यताबारे इतिहासमा निकै चर्चा गरिएको भेटाउँछौँ । तर यथार्थमै कस्तो थियो त ? परिकल्पना मात्रै गर्न सक्छौं । कलाकार हरिप्रसाद शर्माले केही ऐतिहासिक दस्तावेजको अध्ययन, कल्पना र इतिहासविद्सँगको छलफलबाट तयार पारेको चित्र हामी देख्न सक्छौँ नेपाल कला परिषद् बबरमहलमा । यो ऐतिहासिक दस्तावेजलाई चित्रमा हेर्ने सुनौलो अवसर पनि हो ।
एकैसाथ दश हजार मानिस अटाउन सक्ने भनिएको उक्त दरबारका खम्बा र दलिनमा समेत रत्न जडिएको थियो भनिन्छ । प्रदर्शनीमा राखिएको चित्रमा चिनियाँ यात्री हुएन साङ्ले आफूले देखेका कुरा टिपोट गरिरहेका देखिन्छन् । यसैगरी भगवान् शिवका विभिन्न अवतारका चित्र भवनका भित्तामा अङ्कित छन् ।
इतिहासको महत्वपूर्ण घटना मानिएको तिब्बतका सम्राट् स्रङचन गम्पो र नेपालीकी राजकुमारी भृकुटीको प्रथम साक्षात्कारको भव्य समारोहको दृश्यलाई समेत कलाकार शर्माले आफ्नो अर्को तस्बिरमा उतारेका छन् । तस्बिरमा नेपालबाट लगिएका अक्षोभ्य बुद्ध र लोकेश्वरको मूर्तिका साथै महत्वपूर्ण ग्रन्थ तथा बहुमूल्य रत्नको भेट सम्राट्समक्ष चढाउँदै गरेको देखिन्छ । राजकुमारीसँगै नेपालबाट गएका बौद्ध भिक्षु शीलभद्र तथा राजकुमार नरेन्द्रदेव प्रधानमन्त्री तारगोचनकै छेउमा उभिएका छन् । तिब्बतको भव्य दरबारमा भएको समारोहको परिकल्पनामा चित्रकारले बनाएको यो चित्रमा दरबारको द्वारबाट सुन्दर ल्हासा उपत्यकाका सहर, गुम्बा र हिउँले ढाकेका हिमाल पनि देखाइएको छ ।
अरनिको नामबाट चर्चित नेपालका बलबाहु ८० कालिगढसहित चीन जान लागेका बेलाको दृश्यलाई निकै मार्मिक रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ । सत्र वर्षे युवक अरनिकोको बिदाइका लागि उपस्थित भएकालाई उनीहरुको स्थानीय नेवारी वेशभूषामा देखाइएको छ । राजा अनन्त मल्लले चीनका बादशाहका लागि पठाउन तयार पारिएका उपहार र पत्र लिएर भारदार कुरिरहेको देख्न सकिन्छ ।
यस चित्रमार्फत् करिब सात सय वर्षअघिको वातावरणलाई देखाउने कोसिस गरिएको छ । राजा प्रताप मल्लले स्वयम्भू चैत्यको दुवैतर्फ अनन्तपुर र प्रतापपुर शिखर शैलीका मन्दिर निर्माण गरिसकेपछि चट्याङ नपरोस् भन्नका लागि बज्र चढाउँदै गरेको दृश्य अर्को चित्रमा देख्न सकिन्छ । तान्त्रिक विधिबाट गरिएको सो पूजामा दर्शनार्थीको समेत निकै भीड देखिन्छ ।
नेपालको इतिहासमा निकै महत्वपूर्ण घटनाका रुपमा लिइने कुमारी पूजाको सुरुवात गर्ने मल्लकालीन राजा जयप्रकाश र तलेजु भवानीले पासा खेलिरहेको आकर्षक चित्र पनि देख्न सकिन्छ । भवानीले मानव रुप धारण गरी राजासँग पासा खेल्न आउने क्रममा राजाले आफूमाथि कुदृष्टि राखेको थाहा पाएपछि उनी आउन छाडिन् । त्यसपछि राजा जयप्रकाशले क्षमा पूजा गरेपछि सपनामा भवानीले रजस्वला नभएकी शाक्य वंशकी कन्यालाई कुमारीदेवीको रुपमा प्रतिस्थापन गर्न सुझाएपछि सोही बेलादेखि नेपालमा कुमारी पूजा सुरु भएको मानिन्छ ।
नेपाल एकीकरणका निर्माता पृथ्वीनारायण शाहले सम्पूर्ण नेपाललाई एक ढिक्का बनाउन गरेको कूटनीतिक पहललाई समेत कलात्मक र सुन्दर ढङ्गले देखाउने कोसिस गरिएको छ । हनुमानढोका दरबारभित्रको मोहन चोकमा जयप्रकाश र पृथ्वीनारायण शाहले पगरी साटासाट गरी मितेरी लगाउन लागेको मनमोहक दृश्य देख्न सकिन्छ ।
पृथ्वीनारायण शाहले विसं १८२५ मा कान्तिपुर विजय गर्दा अपनाएको युद्धकलालाई समेत अर्को चित्रमा देख्न सकिन्छ । तीनतिरबाट घेरा हाली छापामार शैलीमा कान्तिपुरमा आक्रमण गर्दा घोडामा सवार भएर पृथ्वीनारायणले नेतृत्व गरेका थिए । युद्धको त्रासद मनोभावमा गोर्खाली सेना अघि बढिरहेको देखिन्थ्यो ।
अर्को चित्रमा कान्तिपुर नगरीमाथिको विजयपछि कुमारीको हातबाट टीका ग्रहण गर्दैै गरेका पृथ्वीनारायण शाहलाई देख्न सकिन्छ । ठूलो हर्षोल्लासका साथ उनले महोत्सवमा भाग लिइरहेको देखिन्छ भने स्थानीय जनताको साथ पनि रहेको पनि राम्रैसँग देखाइएको छ ।
आफ्नो जीवनको अन्तिम अवस्थामा पृथ्वीनारायणले दिएका दिव्योपदेशका अंश पनि अर्को तस्बिरमा छ । नुवाकोट दरबारमा उनले आफ्ना युवराज बहादुर शाह, भाइ दलजीत शाह, गुरु पुरोहित वरपर राखेर उपदेश दिइरहेका छन् । उनको सिरानमा पिता नरभूपाल शाह, छेउमा योगी गोरखनाथ तथा वरपर उपत्यकाका मल्ल राजाहरुको तस्बिर झुण्ड्याएको देख्न सकिन्छ ।
नेपालको इतिहासमा राणाकाल निम्त्याउने घटनाका रुपमा रहेको कोत हत्याकाण्डलाई पनि चित्रमा दर्शाइएको छ । हनुमानढोका नजिकै कोतको पटाङ्गिनीमा विसं १९०३ मा भएको सो घटनाअनुसार आफ्नो प्रिय पात्र गगन सिंहको हत्याको घटनाले विक्षिप्त र क्रुद्ध भएकी रानी राज्यलक्ष्मीले जङ्गबहादुरलाई हत्यारा पत्ता लगाउन आदेश दिइन् । पूर्वतयारीसाथ आएका जङ्गबहादुरले अवसरको फाइदा उठाएर आफ्ना विरोधीलाई समाप्त पारे । तत्कालीन शिशमहल अगाडिको सिँढीमा महारानी हातमा तरबार लिएर चण्डी रुपमा उभिएकी छिन् भने उनको छेवैमा जङ्गबहादुर उभिएका देखिन्छन् । सिँढीमुनि प्रधानमन्त्री फत्तेजङ्गको शव लडिरहेको देखिन्छ भने कोतको पटाङ्गिनीको मध्यभागमा भारदारबीच मारकाट चलिरहेको दृश्य देखिन्छ ।
सत्तामा आइसकेपछि विसं १९०६ मा प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर बेलायत गएका बेला त्यहाँकी सबैभन्दा नामी नगरबधु लौरावेलसँग बिताएका क्षणलाई चित्रमा देखाइएको छ । जङ्गबहादुर सैनिक पोसाकमै देखिन्छन् भने लौरावेलले आकर्षक आधुनिक पोसाक लगाएकी छिन् । तत्कालीन बेलायती सम्पन्नतालाई चित्रमा देख्न सकिन्छ । उनले आफ्नो घरको ढोका बाहिर र बगैँचामा नग्न महिलाको मूर्ति राखेकी छिन् ।
नेवारी संस्कृतिबीच हुर्किएका कलाकार शर्माले नेवारी संस्कृतिका स–साना कुरालाई पनि चित्रमा देखाउन भ्याएका छन् । बौद्धनाथ, बागमती नदी, गुह्येश्वरी मन्दिरलगायत तत्कालीन अवस्थालाई समेत चित्रमा उतारिएको छ । चित्रलाई आकर्षक बनाउन कलाकारले पानी रङ र तैलीय रङको प्रयोग गरेका छन् । प्रदर्शनीमा ५१ वटा चित्र राखिएका छन् । ती चित्रका मूल्य रु ६५ हजारदेखि १० लाखसम्म तय गरिएको छ ।
करिब २० वर्षदेखि सङ्ग्रह गरिएका उनका कलाकृतिलाई अहिले प्रदर्शनीमा राखिएको हो । “इतिहासका कतिपय विषयवस्तु लोप हुने अवस्थामा पुगिसकेको छ, त्यसलाई कलाकै माध्यमबाट भएपनि जगेर्ना गर्ने उद्देश्य हाम्रो हो,” उहाँले प्रस्ट पार्नुभयो । अझै इतिहासका अन्य महत्वपूर्ण घटनालाई समेत कलामा समावेस गर्ने उहाँको योजना छ । यही असोज ७ गतेदेखि सुरु भएको सो प्रदर्शनी २० गतेसम्म चल्नेछ । रासस
